Θεσσαλονίκη και λογοτεχνία/Ιωάννου και Θεσσαλονίκη

Ο Γιώργος Ιωάννου πολύ συχνά στα έργα του αναφέρεται σε τοποθεσίες και μνημεία της Θεσσαλονίκης. Η πόλη αυτή αποτελούσε ελκυστική πηγή έμπνευσης για τον ίδιο καθώς είναι πολυάριθμοι οι χώροι της οι οποίοι ενσωματώνονται στις περιγραφές του. Παρακάτω παρατίθενται τέτοια παραδείγματα από βιβλία του λογοτέχνη.

Γιώργος Ιωάννου, Εφήβων και μη, Αθήνα, Κέδρος, ⁷1993, σ. 58–59

Ροτόντα-Καμάρα-Αχειροποίητος

Ένα μνημείο που βρίσκεται στο μεταίχμιο, μπορεί και δεν μπορεί και δεν μπορεί να ονομαστεί βυζαντινό, είναι η λεγόμενη Ροτόντα. Το κυκλικό και τεράστιο αυτό μνημείο, ένα από τα σπάνια του είδους του, ανήκει στη ρωμαϊκή εποχή της Θεσσαλονίκης, τότε που ο Γαλέριος την έκαμε έδρα του και τη στόλισε με λαμπερές οικοδομές (300 μ.Χ. περίπου). Ο αρχικός προορισμός της Ροτόντας δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένος, υποθέτουν πως ο Γαλέριος την προόριζε για μαυσωλείο του. Πάντως, πολύ γρήγορα μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία, αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο, ίσως και σε άλλους αγίους, παλαιότερα. Σήμερα είναι βυζαντινό μουσείο και στην τεράστια αίθουσα της γίνονται πολλές μουσικές εκδηλώσεις, όταν γιορτάζονται κάθε χρόνο τα Δημήτρια.

Κτίσματα σύγχρονα με την Ροτόντα είναι η Αψίδα του Γαλερίου, η Καμάρα δηλαδή, καθώς και πολλά από αυτά που βρίσκονται στη σημερινή πλατεία Ναυαρίνου. Εκείνο όμως που κάνει τη Ροτόντα να έχει μεγάλο ενδιαφέρον για την ιστορία της βυζαντινής τέχνης είναι τα πολλά και θαυμάσια ψηφιδωτά της που είναι από τα καλύτερα σωζόμενα της παλαιοχριστιανικής εποχής. Τα ψηφιδωτά βρίσκονται κυρίως στον τρούλο αλλά και στις αψίδες από τις κόγχες. Αυτά του τρούλου παριστάνουν αγίους μπροστά σε κτίσματα και γενικά μπροστά σε έναν πολυτελή διάκοσμο, ενώ εκείνα στις κόγχης έχουν διακόσμηση από άνθη, φυτά, καρπούς και πτηνά. Τα ψηφιδωτά αυτά είναι που δίνουν το μεγάλο βυζαντινό ενδιαφέρον στη Ροτόντα και έγιναν φυσικά μετά την μετατροπή της σε χριστιανική εκκλησία γύρω στα 400 μ. Χ. επί Θεοδοσίου Α'. Ο μιναρές που υψώνεται πλάι στη Ροτόντα αφέθηκε για να θυμίζει τη μετατροπή και αυτού του μνημείου σε τζαμί, αλλά και ως δείγμα μουσουλμανικής αρχιτεκτονικής.

Η μεγάλη εκκλησία (μήκος 37 μέτρα και πλάτος 15,5) της Αχειροποιήτου (5ος αιών.) είναι η παλιότερη χριστιανική εκκλησία που σώζεται στη Θεσσαλονίκη. Ανήκει στον τύπο της βασιλικής (τρίκλιτη) και παρουσιάζει μεγάλο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Ο ναός έχει καταστραφεί πολλές φορές και έτσι ελάχιστη από την αρχική διακόσμηση το διατηρεί. Διασώζονται λίγα αλλά πολύ καλής ποιότητας ψηφιδωτά με διακοσμητικά θέματα στα τόξα μεταξύ των κιόνων. Οι κίονες είναι μονόλιθοι με κορινθιάζοντα κιονόκρανα (θεοδοσιανός ρυθμός).

Γιώργος Ιωάννου, Εφήβων και μη, Αθήνα, Κέδρος, 71993, σ. 106–107

Παλιά και Νέα Παραλία – Λευκός Πύργος – Αλλατίνι/Ντεπώ

Από τον Λευκό Πύργο, που μονάχα ένα δόντι κατόρθωσε να του βγάλει ο σεισμός, αρχίζει μια παραλιακή λεωφόρος, που παρόμοιά της δεν υπάρχει όχι μονάχα στην Ελλάδα αλλά ούτε καν στη Μεσόγειο. Ούτε το Και της πολυθρήνητης Σμύρνης, ούτε η Κορνίς της Αλεξάνδρειας ούτε τα παραλιακά βουλεβάρτα της Κυανής Ακτής, μπορούν να συγκριθούν σε άνεση και μήκος με τη Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης, που έχει ακόμη περιθώριο για επέκταση και βελτίωση. Εδώ είναι πολύ ωραία να περπατάς. Να ξεκινάς από την Παλιά Παραλία που είναι στενότερη, αλλά στολίζεται από κάτι υπέροχους φανοστάτες, να ξεκινάς, λοιπόν, από τη δενδροφυτεμένη πλατεία Ελευθερίας, εκεί στο λιμάνι, και προχωρώντας προς τα ανατολικά, να περνάς μπροστά από παλιά, πληγωμένα, αλλά πάντοτε ωραία κτίρια, άρρηκτα δεμένα με τη μορφή αυτής της πολιτείας.

Κι ύστερα περιδιαβάζοντας μπροστά από παλιά αρχοντικά, αλλά κυρίως από μοντέρνα θεόρατα κτίρια, φτάνεις στον Λευκό Πύργο και χωρίς βέβαια ν’ ανεβείς, γιατί αν ανεβείς θα κολλήσεις, παίρνεις πια τη Νέα Παραλία, που αν είναι χειμώνας χάνεται μέσα στην αχλύ κι αν είναι καλοκαίρι σου μεταδίνει ελαφρώς το αίσθημα και την ανταύγεια πλατιάς αφρικανικής περιοχής, όπου ψήνουν το ψωμί στον ήλιο. Μα, πιο καλά είναι εδώ την άνοιξη ή το φθινόπωρο, οπότε περπατώντας μέσα στην ευκρασία, μπορείς να κάνεις χιλιόμετρα και χιλιόμετρα και να βγεις πέρα στο Αλλατίνι και στο Ντεπώ, απ’ όπου να πάρεις το λεωφορείο και να επιστρέψεις.

Γιώργος Ιωάννου, Η πρωτεύουσα των προσφύγων, Αθήνα, Κέδρος, 1984, σ.29

Παλιός Σιδηροδρομικός Σταθμός – Ξενοδοχείο «Βιέννη» – Παναγία Χαλκέων

Έρχομαι απ’τον Παλιό Σταθμό και πηγαίνω προς το σπίτι. Ο πατέρας μου είναι μηχανοδηγός, αλλά σήμερα είναι σε «εφεδρεία υπ’ατμόν» και βρίσκεται στο Σταθμό με τη μηχανή του. Οι Γερμανοί φεύγουν πολύ σιγά. Εγώ με το κατσαρόλι στο χέρι, δεμένο μέσα σε μια πετσέτα του φαγητού, έχω περάσει το Βαρδάρι και προχωρώ στην Εγνατία. Είναι μεσημέρι, γι’ αυτό και πήγα φαγητό στον πατέρα.

Δεν είμαστε μακριά απ’ το Σταθμό, καθόμαστε κοντά στην Παναγία Χαλκέων. Στο σπίτι περιμένουν η γιαγιά μου, η μάνα μου, η αδελφή μου και ο αδελφός μου. Λίγο μετά το ξενοδοχείο «Βιέννη», διακρίνω αίματα στην άσφαλτο. Είναι σταγόνες αίματος σε κανονική σειρά, που καθώς επιταχύνω το βήμα μου βλέπω ότι στάζουν από ένα κάρο.

Γιώργος Ιωάννου, Τα Χίλια Δέντρα και άλλα ποιήματα, Αθήνα, Κέδρος, 1988, σ.92.

Στρατόπεδο Παύλου Μελά

Είσαι σκοπός

και γύρω σου χορεύουν τσοπανόσκυλα

φεύγουν κοπαδιαστά, μόλις ακούν το σφύριγμα.

Η έφοδος το μπέρδεψε το σύνθημα

ρώτησα και μου είπε άλλα αντ’ άλλων.

Ο τοίχος είναι απέναντι μου που τους έστηναν

στο δέντρο που ακουμπάω τους κρεμνούσαν.

Το όπλο αυτό ζωντάνεψε κάτω απ’ τη νύχτα.

Κέντρο Διερχομένων

Στίχοι: Γιώργος Ιωάννου

Μουσική: Νίκος Μαμαγκάκης

Ερμηνεία: Δημήτρης Κοντογιάννης

Δίπλα το λιμάνι, πίσω τα σφαγεία 

πέρα στην πλατεία, άδεια καφενεία

Όλη μέρα μπρός μου ο σταθμός των τραίνων  

άλφα μι στην πύλη κέντρο διερχομένων

Φουλ λεωφορεία φεύγουν μεσ’ τη σκόνη 

πίσω μας καράβια, “ελευθέρα ζωνη”

Μαύρο καλντερίμι, κόκκινο φουστάνι 

στα `φαγε τα φράγκα κείνο το τσογλάνι

Πάμε για καφέδες πέρα στη Ραμόνα

έχω να λαβαίνω από μια πατρόνα

Άφησε τα φώτα, κρύψου στο σκοτάδι 

ξέχασε τα πάντα όπως χτες το βράδυ