Ο Αγροτουρισμός στην Ελλάδα

Επιστροφή στην Κεντρική Σελίδα του Βιβλίου

Γενικά Στοιχεία Αγροτουρισμού

Σε καιρούς όπου υπάρχει μεγάλη αύξηση στους ρυθμούς της αστικοποίησης και της γεωργικής διαποίκιλσης , οι αγροτικές περιοχές χάνουν συνεχώς μόνιμους κατοίκους, αλλά κερδίζουν επισκέπτες. Οι κάτοικοι των πόλεων επιθυμούν να επισκεφτούν την εξοχή για διάφορους λόγους όπως η επανασύνδεση με τις ξεχασμένες ρίζες τους, ή για να μπορέσουν τα παιδιά τους να έρθουν κοντά στη φύση και να μάθουν για τα ζώα και τον αγροτικό τρόπο ζωής, δημιουργώντας έτσι μια ζήτηση για αγροτουριστική επιχειρηματικότητα.

Ορισμός του αγροτουρισμού

Έχουν χρησιμοποιηθεί πολλοί όροι για τη μεταφορά της ιδέας του αγροτουρισμού. Τέτοιοι όροι είναι: αγροτικός τουρισμός, αγροτουρισμός, τουρισμός σε φάρμα, διακοπές σε φάρμα, οινο-τουρισμός, αγροτική εκμάθηση και αγροψυχαγωγία. Γενικά αυτοί οι ορισμοί αναφέρονται σε μικρής κλίμακας αγροτικές επιχειρήσεις και κοινοτικά δρώμενα, που προβάλουν τις δραστηριότητες και την παράγωγη των αγροτικών οικογενειών, καθώς και την κληρονομιά των αγροτικών περιοχών στους ταξιδιώτες.

Αρχή του αγροτουρισμού
Αγροτικά/Φυσικά περιβάλλοντα + Αγροτικά προϊόντα/υπηρεσίες + Τουριστικά προϊόντα/υπηρεσίες + Αγροτικά εμπορεύματα,επεξεργασία, πακετάρισμα

Σχήμα 1(Bok-rae, 2010)

Ο αγροτουρισμός λοιπόν ορίζεται, ως τουριστικές δραστηριότητες που διεκπεραιώνονται σε μη αστικές περιοχές, από άτομα που εργάζονται στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα παραγωγής. Στην Ελλάδα ο όρος ‘αγροτουρισμός’ συνήθως χρησιμοποιείται για τον τουρισμό σε φάρμες, αλλά επεκτείνεται και σχεδόν σε όλες της δραστηριότητες στην εξοχή όταν χρειάζεται. Έτσι, ο πράσινος τουρισμός, ο γαστρονομικός τουρισμός, η ιππασία, το κυνήγι, κ.α. μπορούν να θεωρηθούν ως υποκατηγορίες του αγροτουρισμού. Τα κύρια χαρακτηριστικά του αγροτουρισμού περιλαμβάνουν την προσωπική επαφή των καλεσμένων με το φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον της εξοχής και τη δυνατότητά τους να λάβουν μέρος στις δραστηριότητες, τις παραδόσεις και τον τρόπο ζωής των οικοδεσποτών τους. Γι’ αυτό το λόγο ο αγροτουρισμός περιλαμβάνει και ισχυρά επιμορφωτικά στοιχεία.

Αγρότες και καπιταλισμός

Τα οικονομικά προβλήματα της αγροτικής ζωής σε μία καπιταλιστική οικονομία δημιούργησαν τον αγροτουρισμό. Η οικονομική εκμετάλλευση των περισσοτέρων αγροτικών οικογενειών φαίνεται καθαρά από τα εισοδήματά τους, το επίπεδο κοινωνικών παροχών καθώς και από το επίπεδο διαβίωσης τους. Οι αγρότες προσπαθούν να ‘‘μαλακώσουν’’ την κακή τους οικονομική κατάσταση, πιστεύοντας στην αρετή της γεωργίας, ως έναν τρόπο ζωής. Γι ’αυτό το λόγω παραμένουν στη γεωργία παρότι τα εισοδήματά τους έχουν πέσει σε μηδενικά σημεία. Λόγω των πενιχρών εισοδημάτων από την γεωργία, αλλά και της πεποίθησης της αγροτικής ζωής ως ένα ανώτερο τρόπο ζωής, μερικές αγροτικές οικογένειες άρχισαν να λειτουργούν φάρμες και ράντζα αναψυχής. Η υψηλά ανταγωνιστική φύση αυτών των μικρής κλίμακας επιχειρήσεων, αποτρέπει τους αγρότες από την επίτευξη των οικονομικών τους στόχων, αλλά ενδυναμώνει τις κοινωνικές αξίες περί γεωργίας, εξασφαλίζοντας έτσι την περεταίρω και συνεχιζόμενη οικονομική τους εκμετάλλευση . Οι περισσότεροι αγρότες τάσσονται υπέρ της ανωτερότητας του καπιταλιστικού συστήματος, πιστεύουν στις αξίες της αγοράς, στο σύστημα της προσφοράς και ζήτησης, στον ατομικό ανταγωνισμό και στη μεγιστοποίηση των κερδών. Ο Hart (1972) έχει περιγράψει αυτό στο αγροτικό σύνολο αξιών ως εξής:

1. Η σκληρή εργασία είναι αρετή
2. Όποιος εργάζεται σκληρά προοδεύει
3. Όποιος δεν καταφέρει να προοδεύσει είναι τεμπέλης
4. Η πραγματική αξία ενός άντρα καθορίζεται από το εισόδημά του
5. Ο αυτοδημιούργητος είναι πάντα ανώτερος από τον γεννημένο στα πλούτη
6. Η κάθε οικογένεια είναι υπεύθυνη για την οικονομική της ασφάλεια
7. Η καλύτερη κυβέρνηση είναι η λιγότερη κυβέρνηση.

Όλα τα παραπάνω ισχύουν παρά το γεγονός ότι οι αγρότες απαιτούν ‘’κρατήματα τιμών’’, περιορισμούς εκτάσεων και άλλες κρατικές μέριμνες ως σύμμαχο ενάντια στις αντιξοότητες της αγοράς. Όπως ήτο αναμενόμενο, οι περισσότερες τέτοιες κρατικές μέριμνες, καταλήγουν στα χέρια αυτών που τις χρειάζονταν λιγότερο, λόγω του ότι ελέγχουν ή κατέχουν ένα δυσανάλογα μεγάλο μερίδιο των αγροτικών μέσων παραγωγής.

Παρά το γεγονός πως η αγροτική παραγωγή έχει αυξηθεί σημαντικά, οι τιμές είτε μειώνονται, είτε παραμένουν σταθερές. Το μεροκάματο των αγροτών πάντως, σίγουρα μειώνεται. Οι αγρότες ωθούνται να πιστέψουν πως σε μια καπιταλιστική οικονομία, οι διακυμάνσεις των τιμών είναι αποτέλεσμα μιας τόσο πολύπλοκης αλληλεπίδρασης οικονομικών μεταβλητών, που η συνεχόμενη οικονομική τους καταπίεση οφείλεται σε ανεξήγητες αίτιες. Επιπλέον οι αγρότες και οι ιδιοκτήτες αγροκτημάτων ως γαιοκτήμονες, κοινώς οι ιδιοκτήτες υποθηκευμένων περιουσιών, έχουν να χάσουν πολλά αν δεν καταφέρουν να είναι συνεπείς στις οικονομικές τους υποχρεώσεις .
Ανίκανοι να κατηγορήσουν τον οποιονδήποτε, παρά μόνο τον εαυτό τους για τις χαμηλές τιμές στα προϊόντα τους, και κατ’ επέκταση για τα χαμηλότερα από αυτά των πόλεων εισοδήματά τους, καθώς και για το φόβο απώλειας των υποθηκευμένων περιουσιών τους, οι αγρότες μπορούν να καταλήξουν σε μόνο τρεις επιλογές, αν επιθυμούν να παραμείνουν στο τόπο τους. Μπορούν να κάνουν μεγαλύτερες αγροτικές επενδύσεις, να αναζητήσουν μη αγροτική εργασία, ή να προσελκύσουν τουρισμό στις εκτάσεις τους. Το υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης, οι σύλλογοι γαιοκτημόνων καθώς και τα αγροτικά ταξιδιωτικά πρακτορεία, ενθαρρύνουν τον αγροτουρισμό λόγω των άμεσων οικονομικών του προοπτικών. Αρκετοί αγρότες προσφέρουν ψάρεμα, κυνήγι, κολύμβηση και άλλες δραστηριότητες σε καθημερινή βάση, ενώ άλλοι δέχονται να φιλοξενήσουν αστικές οικογένειες τους καλοκαιρινούς μήνες. Πουλώντας σε ξένους τους τελευταίους εναπομείναντες πόρους τους, δηλαδή τον τρόπο ζωής τους, οι αγροτικές οικογένειες, μπορούν να δουλέψουν μαζί όπως προορίζονταν εξ αρχής, ελπίζοντας έτσι να βελτιώσουν τις οικονομικές τους απολαβές. Τα στοιχεία ερευνών σε ένα δείγμα αγροτών επιβεβαιώνουν την υπόθεση πως οι αγρότες αρχικά ξεκίνησαν αυτού του είδους τις επιχειρήσεις με σκοπό την αύξηση των κερδών τους, αλλά παρόλη την αποτυχία της επίτευξης αυτού του στόχου συνεχίζουν να προσφέρουν αγροτικούς τρόπους αναψυχής κυρίως για κοινωνικούς λόγους .

Αγροψυχαγωγία

Οι Ευρωπαίοι αγρότες εδώ και αρκετό καιρό αγκάλιασαν την αγροψυχαγωγία. Για παράδειγμα Ιταλικά και Γαλλικά οινοποιία ενθάρρυναν τους τουρίστες να παίρνουν μέρος στο πάτημα των σταφυλιών, ή στην εκμάθηση εκλεκτής κουζίνας στα οινοποιία. Οι Αμερικάνοι αγρότες προσπαθούν να ακολουθήσουν και αυτοί αυτή την επιτυχημένη και παγκόσμια τάση . Οι Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ξόδεψαν πάνω από $2 δις τη δεκαετία του 1990 βοηθώντας τους αγρότες να αγκαλιάσουν την αγροψυγαγωγία, προσδοκώντας την διατήρηση της φυσικής αγροτικής εμπειρίας, συμπεριλαμβάνοντας προσπάθειες εκμοντερνισμού των εγκαταστάσεων υποδοχής των αγροκτημάτων (π.χ. υπνοδωμάτια).

Οι παγκοσμίως ανταγωνιστικές αγορές, καθώς και η αυξανόμενη γεωργική αποτελεσματικότητα, η ανάπτυξη των μεθόδων καταπάτησης και οι εποχιακές ξηρασίες, οδήγησαν τους αγρότες στην εκπόνηση νέων μεθόδων ανεύρεσης χρημάτων για τη συντήρηση των εργασιών τους. Πράγματι, οι αγροτικές επεκτάσεις μπορούν να επιτρέψουν στους αγρότες να παραμείνουν στον τόπο τους και να διατηρήσουν τον τρόπο ζωής τους . Νέες αγροψυχαγωγικές προσφορές που εισήχθησαν από επιχειρηματίες αγρότες με σκοπό την ανάκαμψη των εισοδημάτων τους περιλαμβάνουν (αλλά δεν περιορίζονται) τις εξής:

• Μαθήματα μαγειρικής
• Θερμοκήπια
• Αντίσκηνα για πικνίκ
• Βοήθεια με τα ζώα του στάβλου
• Λάσο
• Παιδότοπους με θέμα τη φάρμα
• Ψάρεμα σε λιμνούλες
• Ιππασία
• Στοιχειωμένα δάση

Νέες προσφορές σίγουρα θα είναι υπό ανάπτυξη καθώς οι αγρότες αναζητούν νέους τρόπους για να προσφέρουν αξέχαστες εμπειρίες στο καταναλωτικό κοινό. Καθώς η γεωργία εξελίσσεται συνεχώς τεχνολογικά, έτσι εξελίσσονται και οι προσπάθειες του τουριστικού μάρκετινγκ στον τομέα της γεωργίας. Αξίζει να σημειωθεί πως η αγροψυχαγωγία μπορεί να θεωρηθεί ως μία επέκταση του Τουρισμού Καταναλωτικών Εμπειριών,

Στην ουσία οι επισκέπτες θέλουν να έρθουν σε επαφή με μία κατηγορία προϊόντων (π.χ. μήλα) περισσότερο από κάποια συγκεκριμένη μάρκα .

Κίνητρα Αγροτουρισμού

Οικονομικά κίνητρα

Τι είναι αυτό που κάνει τους αγρότες να ξεκινούν τουριστικές επιχειρήσεις; Οι κυβερνήσεις βλέπουν το αγροτουρισμό ως μια οικονομική φλέβα για τις αγροτικές κοινωνίες. Η βιομηχανία του τουρισμού το βλέπει ως ένα τρόπο για να απομακρύνει τους επισκέπτες από τις μεγάλες πόλεις. Μα πως το βλέπουν οι αγρότες; Προηγούμενες μελέτες διαφωνούν πάνω στη σχετική σημασία του εισοδήματος και των κοινωνικών ευκαιριών. Οι περισσότερες αγροτουριστικές επιχειρήσεις είναι οικογενειακές επιχειρήσεις σε οικογενειακά αγροκτήματα. Στις οικογενειακές επιχειρήσεις οι αποφάσεις παίρνονται με βάση τις οικογενειακές σχέσεις, του τρόπου ζωής, της ιδιοκτησίας καθώς και με βάση των οικονομικών μεγεθών της ανάπτυξης και του κέρδους .
Αυτά τα προβλήματα τα συναντάμε και στις οικογενειακές επιχειρήσεις τουρισμού και κατ επέκταση αφορούν και τις οικογενειακές επιχειρήσεις αγροτουρισμού. Παρά τις οικονομικές πιέσεις προς την κατεύθυνση των μεγάλων εταιρικών ή βιομηχανικών αγροκτημάτων, τα οικογενειακά αγροκτήματα συνεχίζουν να υπάρχουν κυρίως λόγω στους δεσμούς ανάμεσα στην οικογένεια και τη γη της. Πολύ σημαντικά γι αυτό το λόγο είναι και τα προβλήματα που προκύπτουν από τα κληρονομικά θέματα. Αυτά συμπεριλαμβάνουν θέματα όπως την ικανότητα της ιδιοκτησίας να υποστηρίζει πολλές γενιές ταυτόχρονα, την επιλογή του διαδόχου εάν υπάρχουν πολλά αδέρφια, την σύνταξη των παλαιών γενεών, τη μεταφορά του κεφαλαίου στις νεότερες, καθώς και τι μεταφορά του ελέγχου της διοίκησης της επιχείρησης. Ο τουρισμός μπορεί να είναι ένας τρόπος ανεύρεσης επικουρικού εισοδήματος με σκοπό τη διατήρηση του τρόπου ζωής της οικογένειας.

Ο αγροτουρισμός παρέχει στου γαιοκτήμονες που αντιμετωπίζουν οικονομικές πιέσεις ένα διαφορετικό τρόπο απόκτησης επιπλέον εισοδήματος. Πολλές ιδιοκτησίες δεν είναι πλέον κατάλληλες για αποκλειστική γεωργική παραγωγή. Οι αγρότες προσαρμόστηκαν σε αυτό το γεγονός, επεκτείνοντας την καλλιεργήσιμη γη τους, κάνοντας εντονότερη παραγωγή, εξειδικεύοντας τα σπαρτά ή τα ζώα τους, πουλώντας γη, δουλεύοντας σε μη αγροτικές εργασίες ή διαφοροποιώντας το εισόδημα του αγροκτήματός τους . Ο τουρισμός αποτελεί μια τέτοια στρατηγική διαφοροποίησης του εισοδήματος . Μερικές αγροτουριστικές επιχειρήσεις διευθύνονται από μετανάστες οι οποίοι τις δημιούργησαν με σκοπό να εγκατασταθούν στη χώρα. Οι νέοι αυτοί μετανάστες μεταβάλουν το χρόνο μίσθωσης της γης, τη χρήση της καθώς και τις κοινωνικές δομές σε πολλά κράτη. Ιδιαίτερα στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική ο αγροτουρισμός χρησιμοποιείται ως τακτική για την αναζωογόνηση των τοπικών οικονομιών και τη διατήρηση των αγροτικών κοινωνιών και τοποθεσιών.

Κοινωνικά κίνητρα

Ο αγροτουρισμός μπορεί να έχει επίσης και κοινωνικούς στόχους. Οι αγροτικές οικογένειες έχουν μια παράδοση στη φιλοξενία χωρίς να υπολογίζουν τα έσοδα. Για τα ταξιδιωτικά πρακτορεία ο αγροτουρισμός είναι και αυτός ένα στοιχείο του τουρισμού, ένας πόλος έλξης για τους ταξιδιώτες της επαρχίας, αλλά αυτός δεν είναι πάντα ο τρόπος που τον αντιλαμβάνονται οι ταξιδιωτικοί πράκτορες. Οι παράγοντες που κινητοποιούν τους ιδιοκτήτες γης να ξεκινήσουν τουριστικές επιχειρήσεις έχουν μεγάλη οικονομική και κοινωνική σημασία. Αυτές οι νέες επιχειρήσεις ξεκινούν άραγε για τα λεφτά ή για τη διασκέδαση; Επιδοτεί τελικά ο τουρισμός την γεωργία ή η γεωργία τον τουρισμό; Αυτή είναι μια σημαντική διαφοροποίηση, η οποία επηρεάζει την επένδυση χρόνου και πόρων, την ανάμιξη μελών της οικογένειας, την διάθεση πρόσληψης εργατικού προσωπικού, ή τη συνεισφορά σε τουριστικές εκστρατείες μάρκετινγκ καθώς και την επίδραση σε φορτία, φόρους, τιμές καυσίμων, ή τουριστικής ζήτησης .

Η Σημασία του φύλου στον αγροτουρισμό

Η σημασία του φύλου στον τουρισμό, αν και δεν υπάρχουν πολλές μελέτες, δεν μπορεί να θεωρηθεί αμελητέα. Ως αγοραστικό κοινό, οι γυναίκες συνήθως διαφοροποιούνται από τους άνδρες και αναγνωρίζονται από τους ενασχολούμενους με την αγορά, ως τα άτομα που κατά το πλείστον λαμβάνουν τις αποφάσεις όσον αφορά τις διακοπές .
Έχει επίσης μελετηθεί και η απεικόνιση των γυναικών στις τουριστικές διαφημίσεις και στα υλικά προώθησης προϊόντων. Ως βιομηχανία, οι θέσεις εργασίας στον τουρισμό συχνά διαχωρίζονται σε ανδρικές και γυναικείες, με πολλές από τις επικοινωνιακές θέσεις όπως η οικιακή οικονομία, οι ρεσεψιόν σε ξενοδοχεία, εστιατόρια και άλλα μέρη να θεωρούνται ως γυναικείες δουλειές.
Καθ’ αυτόν τον τρόπο πολλές αξιόλογες αγροτουριστικές δραστηριότητες κατάγονται από εργασίες που προσέφεραν συνήθως οι γυναίκες στα αγροκτήματα, όπως: η συντήρηση μαρμελάδων και άλλων φαγητών, η δημιουργία οικιακών αντικειμένων όπως κεντήματα και καλάθια , και άλλα. Δεδομένων των παραπάνω συνθηκών, είναι λογικό ο παράγοντας φύλο να παίζει ρόλο στην αγροτουριστική επιχειρηματικότητα. Οι υπάρχουσες μελέτες ,υποστηρίζουν αυτή την τοποθέτηση τόσο πολύ, που στην Αυστραλία, ο αγροτουρισμός είναι μια καινοτομία που έχουν αναλάβει αποκλειστικά γυναίκες. Ο ανακάλυψε ότι στις νησιωτικές κοινωνίες της Ιρλανδίας, η αιχμή του δόρατος στις προσπάθειες που αφορούν τον αγροτουρισμό είναι πάντα οι γυναίκα της οικογένειας. Παρόλα αυτά λίγη εμπειρική έρευνα επικεντρώθηκε στα αίτια πίσω από αυτήν την τάση.H εναλλακτική γεωργική καλλιέργεια ορίζεται ως μικρής κλίμακας και κεφαλαίου καλλιέργεια, η οποία χρησιμοποιεί λίγα ή και καθόλου εντομοκτόνα, λιπάσματα και άλλα χημικά, περιορίζει τη χρήση μηχανών και ενθαρρύνει τη διαφοροποίηση των σπαρτών (εν αντιθέσει με τη μαζική παραγωγή της συμβατικής γεωργίας). Στους τύπους τέτοιων εναλλακτικών καλλιεργειών συμπεριλαμβάνονται η οργανική, η αναγεννητική ,η βιοδυναμική ,η φυσική καλλιέργεια, καθώς και η οικο-καλλιέργεια.
Οι διαπίστωσαν πως οι γενικοί στόχοι ανδρών και γυναικών όσον αφορά τις εναλλακτικές μορφές γεωργίας είναι ίδιοι. Παραδείγματος χάρη, και οι άνδρες αλλά και οι γυναίκες αναζητούν την ανεξαρτησία, την ευκαιρία να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο, και να διαφοροποιήσουν τα προϊόντα τους. Παρόλα αυτά υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι τρόποι προσέγγισης των παραπάνω ιδεών. Για παράδειγμα οι γυναίκες επικεντρώνονται περισσότερο στη μείωση των δαπανών παρά στην αύξηση των εσόδων. Σε όρους κοινωνικής προσφοράς, οι γυναίκες επικεντρώνονται περισσότερο στην παροχή οργανικών, χωρίς χημικά προϊόντων στους γείτονές τους, σε οικονομικές για όλους τιμές, ενώ οι άντρες ενδιαφέρονται περισσότερο στη διατήρηση των γεωργικών παραδόσεων. Οι γυναίκες επίσης επιθυμούν να επιμορφώσουν αυτούς που χρησιμοποιούν τα προϊόντα τους. Στον τομέα διαφοροποίησης, οι γυναίκες συμφωνούν με τους άντρες πως η βιοποικιλότητα είναι πιο αποτελεσματική για το αγρόκτημα, αλλά τονίζουν επιπλέον πως η ποικιλία των εργασιών που χρειάζονται για το μεγάλωμα διαφορετικών σπαρτών είναι πιο ενδιαφέρουσα και ικανοποιητική σε σχέση με την καλλιέργεια ενός μόνου είδους φυτού. Ως αποτέλεσμα οι Chiappe και Flora (1998) αναθεώρησαν τη μελέτη των πάνω στις εναλλακτικές καλλιέργειες με σκοπό να συμπεριλάβουν και τον παράγοντα του φύλου στην έρευνα. Από την παραπάνω έρευνα προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα:

• Εάν οι γυναίκες που ασχολούνται με τον αγροτουρισμό έχουν τα ίδια κίνητρα με αυτές που ασχολούνται με τις εναλλακτικές καλλιέργειες, τότε θα είναι πιο επικεντρωμένες στην ανεξαρτησία που προέρχεται από ενέργειες μείωσης των εξόδων, όπως κρατώντας τις επιχειρηματικές ευκαιρίες μέσα στην οικογένεια και μετατρέποντας έτσι τις επιχειρήσεις τους σε ανθεκτικότερες από αυτές των ανδρών κατά τις διακυμάνσεις των εισοδημάτων. Εν αντιθέσει οι άντρες θα ενδιαφερθούν περισσότερο για την ανεξαρτησία που πηγάζει απ’ τον αγροτουρισμό μέσω των δραστηριοτήτων που αυξάνουν το εισόδημα, βρίσκοντας έτσι μια εναλλακτική λύση από τις κρατικές επιδοτήσεις.
  

• Εάν οι γυναίκες που ασχολούνται με τον αγροτουρισμό έχουν τα ίδια κίνητρα με αυτές που ασχολούνται με τις εναλλακτικές καλλιέργειες, τότε θα είναι πιο επικεντρωμένες στα στοιχεία εκείνα της κοινωνικής προσφοράς που αφορούν σε ευκαιρίες για συντροφικότητα, και επιμόρφωση των καταναλωτών. Εν αντιθέσει οι άντρες θα ενδιαφερθούν περισσότερο στο να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο μέσω των εισοδημάτων τους, να στηρίξουν την επιτυχία τους στις επιτυχίες των άλλων και να καλύψουν μία ανάγκη της αγοράς.
  

• Εάν οι γυναίκες που ασχολούνται με τον αγροτουρισμό έχουν τα ίδια κίνητρα με αυτές που ασχολούνται με τις εναλλακτικές καλλιέργειες τότε θα είναι πιο επικεντρωμένες στα στοιχεία εκείνα της διαφοροποίησης που αφορούν τα διαφορετικά προϊόντα που μπορούν να παράγουν, να πουλήσουν στους τουρίστες και πιθανών να εξάγουν. Εν αντιθέσει οι άντρες θα ενδιαφερθούν περισσότερο στη διατήρηση των παραδοσιακών αγροτικών αξιών και των διαφορετικών τρόπων καλλιέργειας που μπορούν να εφαρμόσουν με σκοπό τη πληθώρα γεωργικών προϊόντων καθώς και την αύξηση της ποιότητας του εδάφους τους για πιο προσοδοφόρες μελλοντικές καλλιέργειες .
  

Μάρκετινγκ και Αγροτουρισμός

Βασικός πυλώνας συναλλαγών

Από το Σχήμα 2 (Bok-rae 2011),συμπεραίνουμε τα εξής: Οι συναλλαγές του αγροτουρισμού χωρίζονται σε τρεις υποκατηγορίες, τις πωλήσεις, τις ξεναγήσεις και την επεξεργασία αγαθών.

• Οι επιχειρηματίες που σκοπεύουν να ασχοληθούν με τον αγροτουρισμό πρέπει να έχουν ένα βαθμό οικειότητας με το αντικείμενο των πωλήσεων, καθώς και κάποιες βασικές γνώσεις μάρκετινγκ για την προώθηση των προϊόντων τους. Οι πωλήσεις μπορεί ναι περιλαμβάνουν είτε απευθείας πώληση είτε παραγγελίες που διεκπεραιώνονται μέσω διαδικτύου. Για την αύξηση των πωλήσεων οι επιχειρηματίες μπορούν να καταφύγουν σε διάφορες δραστηριότητες όπως εκπτώσεις σε συγκεκριμένα προϊόντα, πωλήσεις στη στιγμή, έρευνες αγοράς, κ.α. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης και η διαφοροποίηση των προϊόντων και υπηρεσιών καθώς αυτό δίνει περισσότερες επιλογές στους πελάτες άρα και μεγαλύτερη βιωσιμότητα στην επιχείρηση

μη έγκυρα ονόματα, π.χ. πάρα πολλά.

• Άλλος ένας τομέας συναλλαγών είναι οι ξεναγήσεις. Ένας από τους κυριότερους λόγους που ένας τουρίστας επιλέγει τον τόπο διακοπών του, είναι τα αξιοθέατα και οι δραστηριότητες.
  

Οι επιχειρηματίες θα πρέπει να φροντίσουν για την οργάνωση διαφόρων εκδρομών για την επίδειξη των τοπικών φυσικών αξιοθέατων, καθώς και δημιουργία διαφόρων δραστηριοτήτων που θα επιτρέπουν στους τουρίστες να λάβουν μέρος σε διάφορες αγροτικές δραστηριότητες. Σημαντικό ρόλο σε αυτόν τον τομέα παίζει η πρόσβαση, καθώς όλες οι δραστηριότητες θα πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμες από το αγοραστικό κοινό .

• Τέλος, ένας άλλος τρόπος προώθησης των αγροτικών προϊόντων στους τουρίστες, είναι η συμμετοχή των τελευταίων στη διαδικασία παραγωγής και επεξεργασίας. Με αυτόν τον τρόπο οι τουρίστες μαθαίνουν από πρώτο χέρι τη διαδικασία παραγωγής των διαφόρων αγροτικών προϊόντων, βλέπουν μόνοι τους την ανωτερότητα αυτών τον προγόνων και περνάνε την ώρα τους ευχάριστα και δημιουργικά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να προτιμούν τα συγκεκριμένα προϊόντα και μετά το πέρας των διακοπών τους, συμβάλλοντας έτσι στην προώθηση των τοπικών μαρκών και στην οικονομική ανάπτυξη της εκάστοτε αγροτικής κοινότητας. Μεγάλη προσοχή θα πρέπει να δοθεί από τους επιχειρηματίες στον τομέα της υγιεινής στη διαδικασία παραγωγής και στην καθαρότητα των πρώτων υλών καθώς λάθη σε αυτόν τον τομέα μπορούν να φέρουν τα ακριβώς αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.

Ταξινόμηση αγροτουριστικών επιχειρήσεων

Τα καλά οργανωμένα αγροτουριστικά συστήματα στις αγροτικές περιοχές έχουν την δυνατότητα να αναστρέψουν τις εκάστοτε αρνητικές οικονομικές τάσεις, προσελκύοντας στην περιοχή επισκέπτες, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας, καθώς και νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες για τους ντόπιους επιχειρηματίες. Επιπρόσθετα, ο αγροτουρισμός δύναται να παράσχει νέους οικονομικά εφικτούς τρόπους για την ενίσχυση των ντόπιων κατοίκων, των εθνικών πόρων, των διαφόρων αξιοθέατων κ.α. Γι αυτό το λόγω μπορούμε με ασφάλεια να πούμε πως ο αγροτουρισμός είναι ένα υβριδικό αντικείμενο που αναμιγνύει στοιχεία από δύο πολύπλοκες βιομηχανίες τη γεωργία και τα ταξίδια/τουρισμό, με σκοπό την ανάδειξη νέων κερδοφόρων αγορών για τα γεωργικά προϊόντα και τις υπηρεσίες, καθώς και να παράσχει ταξιδιωτική εμπειρία σε μια μεγάλη τοπική αγορά. Καθώς οι γεωργικές επιχειρήσεις είναι ικανές να προσφέρουν μία μεγάλη γκάμα από υπηρεσίες και δραστηριότητες, οι ανέπτυξαν μία κατηγοριοποίηση (βλ. Σχήμα 3) η οποία κατατάσσει αυτές τις επιχειρήσεις σε τρία επίπεδα.

Σχήμα 3 (Leeds & Barrett, 2004)

1. Το πρώτο και το πιο απλό επίπεδο αγροτουρισμού περιλαμβάνει αγροτουριστικές επιχειρήσεις με περιορισμένες επαφές με πελάτες. Ο κύριος ρόλος του αγρότη σε αυτές τις επιχειρήσεις είναι να είναι καλός στις κύριες αγροτικές του εργασίες. Οι δραστηριότητες αυτού του επιπέδου περιλαμβάνουν περίπτερα στους δρόμους, μικρές σχολικές ξεναγήσεις, και/ή άλλα περιστασιακά γεγονότα.
2. Το δεύτερο επίπεδο αγροτουρισμού περιλαμβάνει τις επιχειρήσεις εκείνες που παρέχουν διάφορες δραστηριότητες και υπηρεσίες για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τον πελατών. Παραδείγματα τέτοιων δραστηριοτήτων είναι: βόλτες με άμαξες, λαβύρινθοι καλαμποκιών, γνωριμία με τα ζώα της φάρμας, σνακ μπαρ, πανηγύρια κ.α. Σε αυτό το επίπεδο οι επιχειρηματίες βρίσκονται σε άμεση επαφή με τους πελάτες.
3. Σε αντίθεση με το δεύτερο επίπεδο, το τρίτο επίπεδο είναι πιο περίπλοκο και εξεζητημένο. Περιλαμβάνει όλες τις πιθανές δραστηριότητες του δευτέρου επιπέδου. Οι τρίτου επιπέδου επιχειρήσεις περιλαμβάνουν καλοσχεδιασμένα εμπορικά συμπλέγματα, εστιατόρια πλήρους λειτουργίας, μόνιμους κοιτώνες λιθόστρωτα παρκινγκ, ξεναγήσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και/ή ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις. Δε μας ξαφνιάζει το γεγονός ότι πολλές αγροτουριστικές επιχειρήσεις δεν πρόκειται ποτέ να φτάσουν σε αυτό το επίπεδο.Παρότι υπάρχει μία αύξηση στον αριθμό των αγροτουριστικών επιχειρήσεων, υπάρχουν πολλές δυσκολίες που εμποδίζουν την επιτυχία τους.
   

Η κύρια πηγή των προβλημάτων τους είναι έλλειψη διοικητικής εμπειρίας από τους αγρότες που επιλέγουν να ασχοληθούν με τα τουριστικά προγράμματα. Η διοίκηση μιας αγροτουριστικής επιχείρησης είναι μία αρκετά πολύπλοκη διαδικασία, που προαπαιτεί μια εν βάθος κατανόηση όχι μόνο της γεωργίας αλλά και του τουρισμού. Η έλλειψη γνώσης , εμπειρίας και ικανοτήτων στον τομέα του μάρκετινγκ και της διοίκησης επιχειρήσεων, είναι ένα σοβαρό εμπόδιο για την περεταίρω ανάπτυξη και εδραίωση των αγροτουριστικών επιχειρήσεων.

Στρατηγικές ανάπτυξης

Η επιτυχία ή η αποτυχία ενός επιχειρηματία στον αγροτουρισμό είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ικανότητά του να ικανοποιεί τις ανάγκες των πελατών του, καθώς οι ικανοποιημένοι πελάτες θα αποτελέσουν σημαντική πηγή εσόδων στο μέλλον. Σύμφωνα με την έρευνα των , αναγνωρίζονται τρεις σημαντικοί παράγοντες αναγκών που πρέπει να ικανοποιηθούν.

• Δραστηριότητες και ψώνια
• Εγκαταστάσεις, υπηρεσίες και τοποθεσία
• Αξιοθέατα και περιβάλλον
  

Για να μπορέσουν οι επιχειρηματίες να καλύψουν τις παραπάνω ανάγκες θα πρέπει καταρχάς να έχουν κάποιες βασικές γνώσεις μάρκετινγκ. Μετά θα πρέπει να υλοποιήσουν δραστηριότητες διοίκησης πελατειακών σχέσεων (ΔΠΣ), ώστε να μπορέσουν να κρατήσουν τους ήδη υπάρχοντες πελάτες και να τους πείσουν να ξαναγοράσουν υπηρεσίες αγροτουρισμού στο μέλλον. Επιπλέον οι επιχειρηματίες πρέπει να υλοποιήσουν διάφορες δραστηριότητες μάρκετινγκ με σκοπό να προσελκύσουν νέους πελάτες. Παρόλα αυτά η ανάπτυξη και προώθηση του αγροτουρισμού δεν θα πρέπει να επικεντρώνεται μόνο στα οικονομικά μεγέθη δηλαδή στην κάλυψη των αναγκών των πελατών. Οι επιχειρηματίες θα πρέπει να ισορροπήσουν την ικανοποίηση των πελατών τους με την ευμάρεια και τον τρόπο ζωής της κοινότητας τους, καθώς η βιωσιμότητα του τουρισμού επιβάλει τη διαχείριση περιβαλλοντικών και κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων (World Tourism Organization (2003). Επιπλέον οι επιχειρηματίες πρέπει να καταφέρουν να ελαχιστοποιήσουν τις αρνητικές επιπτώσεις των επισκεπτών στο περιβάλλον και την πολιτισμική ταυτότητα της τοπικής τους κοινωνίας, όπως η μόλυνση του περιβάλλοντος, τα σκουπίδια και η υπερκατανάλωση των τοπικών πόρων. Με άλλα λόγια ο στόχος των επιχειρηματιών είναι να καταφέρουν να λανσάρουν προσφορές που καλύπτουν τις ανάγκες των καταναλωτών αλλά και της τοπικής κοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα προστατεύουν και βοηθούν την εμφάνιση νέων μελλοντικών ευκαιριών . Αυτή η σχέση ανάμεσα στους επιχειρηματίες του αγροτουρισμού και στους πελάτες τους φαίνεται στο Σχήμα 4

Σχήμα 4 (Srikatanyoo και Campiranon 2010)

1. Οι επιχειρηματίες δίνουν κίνητρο στους τουρίστες και ικανοποιούν τις ανάγκες τους

2. Οι τουρίστες φέρνουν παρέχουν εισόδημα στους επιχειρηματίες. Επίσης δημιουργούν θέσεις εργασίας και εισοδήματα για την κοινότητα.

3. Οι τουρίστες ενδέχεται να προκαλέσουν προβλήματα π.χ. μόλυνση, σκουπίδια, υπερκατανάλωση πόρων. Υιοθετώντας τα έξι στάνταρντ ποιότητας του (World Tourism Organization (2003)), αυθεντικότητα, διαφάνεια, ασφάλεια, αρμονία, υγιεινή και ικανότητα πρόσβασης για τα τουριστικά προϊόντα και υπηρεσίες , προκύπτουν τα παρακάτω προβλήματα:

• Η ανάπτυξη νέων αγροτουριστικών προσφορών πρέπει να βασίζεται στο τι συμβολίζει η εκάστοτε κοινότητα, και να προστατεύει την τοπική γνώση και σοφία. Τεχνητά/ή ξένα αγροτουριστικά προϊόντα και υπηρεσίες μπορούν να έρθουν σε σύγκρουση και να υπονομεύσουν τον κεντρικό πυλώνα αξιών της κοινότητας γι’ αυτό και θα πρέπει να αποφεύγονται.
  

• Όλα τα αγροτουριστικά προϊόντα και υπηρεσίες πρέπει να διακρίνονται για την ασφάλειά τους έτσι ώστε να μην μπει σε κίνδυνο η ζωή, η υγεία και η σωματική ακεραιότητα των πελατών. Συγκεκριμένα οι κοιτώνες και οι υπηρεσίες σίτισης πρέπει να είναι ασφαλής και υγειονομικά ελεγμένες.
  

• Τα φυσικά, επικοινωνιακά και υπηρεσιακά φράγματα θα πρέπει να εξαλειφθούν, ώστε να επιτραπεί η χωρίς διακρίσεις χρήση των αγροτουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών από όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως από τις φυσικές και επίκτητες διαφορές τους. Οι επιχειρηματίες πρέπει να επικοινωνούν με ειλικρινή τρόπο και να παρέχουν πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά, τα έξοδα, τις συνθήκες και την κάλυψη των προϊόντων και των υπηρεσιών τους. Αυτό είναι το στοιχείο κλειδί ώστε να καλυφθούν οι απαιτήσεις και να υπάρξει προστασία των καταναλωτών. Ο περαιτέρω εναρμονισμός των αγροτουριστικών προσφορών με το ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον συμβάλει στη βιωσιμότητα τους, ένα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα απαραίτητο στοιχείο. Αυτό προαπαιτεί τη διαχείριση των περιβαλλοντικών και κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων, την εγκατάσταση περιβαλλοντικών δεικτών και τη διατήρηση της ποιότητας των τουριστικών προϊόντων και αγορών.
• Τα αποτελέσματα συγκριτικής μελέτης ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες δείχνουν πως οι άνδρες δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στις δραστηριότητες ενώ οι γυναίκες τείνουν να επικεντρώνονται περισσότερο στο τομέα της ασφάλειας, του περιβάλλοντος και των εγκαταστάσεων. Αυτό πρέπει να βρίσκεται υπ’ όψιν των επιχειρηματιών όταν προσπαθούν να καλύψουν τις ανάγκες εξειδικευμένων ομάδων πελατών .

Έρευνα στην Ελλάδα

Ιστορική αναδρομή του αγροτουρισμού στην Ελλάδα

Ο αγροτουρισμός στην μεσόγειο είναι ένα πολύ νέο φαινόμενο σε σχέση με την Βόρεια Ευρώπη. Σε χώρες όπως τη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Αυστρία, την Ελβετία, τις Σκανδιναβικές χώρες, την Ολλανδία και το Βέλγιο, ο αγροτουρισμός έχει μακρά ιστορία, καθώς η βιομηχανική επανάσταση και η άνοδος των αστικών κοινωνιών απομάκρυναν τους κατοίκους των πόλεων από τη γεωργία το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, και δημιούργησαν τον αγροτουρισμό, ως μία προσωρινή ‘επιστροφή’ στη φύση στις εορτές και στις διακοπές. Ακόμα και σε ορεινές χώρες με χαμηλή αγροτική παραγωγή, οι αγρότες παίρνουν μέρος σε τέτοιες δραστηριότητες . Εnαντιθέσει με τις Βόρειες χώρες, στα Μεσογειακές Ευρωπαϊκές χώρες, η έξοδος από τη γεωργία καθυστέρησε πάρα πολύ, με αποτέλεσμα τα δεσμά μεταξύ πόλεων και εξοχής, έως προσφάτως, να παραμένουν ισχυρά. Ο αγροτουρισμός σε αυτές τις χώρες είναι πολύ περισσότερο συνδεδεμένος με το συμβατικό μαζικό τουρισμό που αναπτύχθηκε μετά το 1950 παρά με τον την γεωργία. Ο αγροτουρισμός στην Ελλάδα έχει σχετικά μικρή ιστορία. Τις ρίζες του μπορούμε να αναζητήσουμε στις διάφορες μορφές αποκέντρωσης που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια των εορταστικών ημερών (Χριστούγεννα, Πάσχα, ημέρες τοπικών αγίων) και τα σαββατοκύριακα, όταν δηλαδή οι κάτοικοι των πόλεων επισκέπτονται τα χωριά. Αυτές οι προσωρινά αποκεντρωτικές δραστηριότητες ονομάστηκαν ‘αγροτουρισμός’ μετά το 1980 και συνέπεσαν με δύο σημαντικές εξελίξεις:

• Την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ το 1981, την οποία ακολούθησαν μία σειρά από προγράμματα και πρωτοβουλίες, με σκοπό την τοπική και αγροτική ανάπτυξη.
• Την αυξανόμενη έμφαση σε θέματα ισότητας των δύο φύλων και του βοιωτικού επιπέδου των αγροτικών πληθυσμών, ιδιαίτερα σε ορινές και απομακρυσμένες περιοχές .

Η ισότητα των φύλων και ο αγροτουρισμός αλληλοσυνδέονται σε διάφορες βιοτεχνίες γυναικών της επαρχίας, όπως οι βιοτεχνίες γυναικών που παράγουν τοπικά προϊόντα και παρέχουν υπηρεσίες εστίασης. Αυτή η εξέλιξη υποστηρίχτηκε τεχνικά και οικονομικά από διάφορα δημόσια και ιδιωτικά πρακτορεία όπως η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, το Ελληνικό Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, η Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, η Πανελλήνια Ένωση Αγροτικών Βιοτεχνιών, και ο Εθνικός Οργανισμός Τουρισμού. . Σήμερα τέτοιες βιοτεχνίας συνεχίζουν να παράγουν τοπικά προϊόντα όπως γλυκά, μαρμελάδες, πίτες, αλαφριά ποτά, μακαρόνια κ.α. Το πρόγραμμα ‘Αγρότες και Αγροτουρισμός’ ήταν άλλο ένα πρόγραμμα που έλαβε χώρα στα μέσα της δεκαετίας του 80 ως ένα είδος τουρισμού για τις ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές. Το Υπουργείο Αγροτική Ανάπτυξης, παρουσίασε ένα συνολικό πλάνο αγροτουριστικής ανάπτυξης για ολόκληρη την Ελλάδα, δίνοντας προτεραιότητα σε περιοχές με που βρισκόταν σε οικονομική ή πληθυσμιακή ύφεση, σε περιφερικές ή συνοριακές περιοχές ή σε περιοχές με ελάχιστη ή μηδενική τουριστική κίνηση.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρείχε οικονομική βοήθεια μέσω ορισμένων τροπολογιών όπως η Τροπολογία 797/85 για κτηριακές επενδύσεις σε αγροκτήματα, καθώς και το πρόγραμμα Leader. Οι αγρότες που ενδιαφέρονταν για την ανάπτυξη αγροτουριστικών δραστηριοτήτων, και πληρούσαν κάποιες προϋποθέσεις επιδοτούνταν, με αυτούς σε ορεινές ή νησιωτικές περιοχές (εξαιρουμένων των περιοχών με μεγάλη συμβατική τουριστική κίνηση), να επιδοτούνται περισσότερο. Η βοήθεια συνεχίστηκε με τις τροπολογίες 2328/91 και 1257/99, που αργότερα αντικαταστήθηκαν από την 797/85 και τα προγράμματα LEADER II και LEADER PLUS με ελάχιστες αλλαγές. Παρόλα αυτά το γενικό επιχείρημα δεν περιελάμβανε την εγκατάσταση ενός συμβουλευτικού σώματος που θα μπορούσε να βοηθήσει τους αγρότες τη διαχείριση των μονάδων τους, την προώθηση των προϊόντων και υπηρεσιών τους, και τη δημιουργία επαφών με άλλες μονάδες στην περιοχή. Αυτό το συμβουλευτικό σώμα ήταν πολύ σημαντικό για ανθρώπους χωρίς προηγούμενη εμπειρία στη διαχείριση μίας περίπλοκης μονάδας. Έτσι, το σχέδιο υλοποιήθηκε κυρίως από ιδιωτικές επιχειρήσεις (φάρμες ή μικρές βιοτεχνίες),με αποτέλεσμα κυρίως την ανέγερση ενοικιαζόμενων δωματίων αγροτικών οικημάτων, μικρών ξενοδοχείων και άλλων τύπων εστίασης, σε αγροτικές περιοχές. Αυτά τα μειονεκτήματα σε συνδυασμό με την έλλειψη ενός συμπαγούς ελεγκτικού μηχανισμού από πλευράς των Ευρωπαϊκών πρακτορείων, συνέβαλαν σε ένα μεγάλο βαθμό στον προσωρινό χαρακτήρα του αγροτουρισμού στην Ελλάδα .

Ορισμός του αγροτουρισμού σύμφωνα με το ΥΑΑ (Υπ. Αγρ. Ανάπτυξης)

Σύμφωνα με τον επίσημο ιστό-τοπο του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης (www.minagric.gr), ο ‘αγροτουρισμός’ περιλαμβάνει διάφορες τουριστικές δραστηριότητες μικρής κλίμακας, οικογενειακής ή συντεχνιακής προέλευσης, που αναπτύσσονται σε αγροτικές περιοχές από άτομα που απασχολούνται στο τομέα της γεωργίας. Οι στόχοι των αγροτουριστικών προγραμμάτων, όπως αυτοί ορίζονται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης είναι οι εξής:

• Διαφοροποίηση των αγροτικών δραστηριοτήτων.
• Νέα και μη αγροτικά εισοδήματα για τους αγρότες.
• Ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων στις αγροτικές περιοχές.
• Αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου και των εργασιακών συνθηκών των αγροτικών περιοχών.
• Πρόληψη της πληθυσμιακής εγκατάλειψης της υπαίθρου.
• Προώθηση και υποστήριξη του κοινωνικού και οικονομικού ρόλου των γυναικών της υπαίθρου.
• Προστασία του περιβάλλοντος.
• Διαφύλαξη της πολιτισμικής κληρονομιάς.
• Εκμετάλλευση της κτηριακής κληρονομιάς.
  

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί η σύνδεση του αγροτουρισμού με το ‘ειδύλλιο της φύσης’ και άλλες ρομαντικές αναφορές της αγροτικής ζωής σε επίσημες πηγές. Σύμφωνα πάλι με τον ιστό-τοπο του ΥΑΑ, ο αγροτουρισμός είναι ένα είδος τουρισμού που παρέχει στους επισκέπτες την ευκαιρία να απολαύσουνε τις διακοπές τους σε ένα ήσυχο μέρος, κοντά στη φύση και στους απλούς χωρικούς που είναι ακόμη δεμένοι με τη γη και τις τοπικές παραδώσεις. Οι επισκέπτες μπορούν να μάθουν τα έθιμα και τις παραδώσεις των Ελληνικών αγροτικών περιοχών, αλλά κυρίως μπορούν να απολαύσουν την θερμή, ανθρώπινη φιλοξενία και των κατοίκων της υπαίθρου .

Τα προβλήματα του αγροτουρισμού στην Ελλάδα

Παρά τους φιλόδοξους επίσημους στόχους και το ρητορικό ‘ειδύλλιο’, η ανύπαρκτη εθνική ή τοπική στρατηγική για τα θέματα του αγροτουρισμού, δείχνουν πως ο αγροτουρισμός δεν αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου τουριστικού σχεδίου, ή μιας αγροτικής αναπτυξιακής πολιτικής. Οι τροπολογίες και τα προγράμματα χρησιμοποιούνται ως μέσα για τη διανομή της οικονομική ενίσχυσης στους δικαιούχους και όχι ως εργαλεία ενός πραγματικού σχεδίου ή στρατηγικής. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, η συνεργεία ανάμεσα στις επιχειρήσεις μιας περιοχής να είναι περιορισμένη. Η προώθηση των τουριστικών υπηρεσιών, των επιχειρησιακών συμβούλων, καθώς και η διαχείριση των επιχειρησιακών μονάδων, επαφίενται σε μικρής κλίμακας ιδιωτικές πρωτοβουλίες ή σε τοπικά πρακτορεία ανάπτυξης. Τα επίσημα στοιχεία για το συνολικό αριθμό μονάδων, που παρέχει το ΥΑΑ, είναι αντιφατικά. Ο επίσημος οδηγός στον ιστό-τοπο του υπουργείου αναφέρει πως ο συνολικός αριθμός μονάδων είναι 706 (εξαιρούνται μονάδες που χρηματοδοτούνται από τα προγράμματα LEADER I, II και PLUS), με ένα μέσο όρο 9.5 κρεβατιών ανά μονάδα.
Παρόλα αυτά άλλος ένας επίσημος οδηγός που από την ίδια πηγή ανάγει τις μονάδες σε 891, εκ των οποίων το 35.7% παρέχουν διαμονή, 46.2% διαμονή και πρωινό, 6.7% διαμονή, πρωινό και μεσημεριανό και 11.4% είναι ενοικιαζόμενα δωμάτια με κοινή κουζίνα και επιπλωμένα δωμάτια. Ο πραγματικός αριθμός αναμένεται να είναι ακόμη μεγαλύτερος, καθώς οι επίσημες πηγές παρέχουν αριθμούς από προηγούμενες οικονομικές περιόδους. Το κύριο πρόβλημα έγκειται στο ότι ο αγροτουρισμός στην Ελλάδα δεν πληροί τις απαραίτητες προϋποθέσεις ώστε να μεταβεί από τομέα του περιστασιακού εισοδήματος στο τομέα του οργανωμένου οικονομικού τουρισμού. Από την άλλη η έρευνα των , δείχνει πως τα αγροτουριστικά προγράμματα στην Ελλάδα παρέχουν εισόδημα και συμπληρωματική εργασία στους αγρότες των λιγότερο ευνοούμενων περιοχών, προσφέροντας μια εναλλακτική λύση στην έλλειψη ευκαιριών που υφίστανται οι περισσότεροι κάτοικοι αγροτικών περιοχών της Ελλάδας. Η παραπάνω έρευνα φέρνει στο φως μία σειρά αντιφάσεων στην αναπτυξιακή τροχιά του αγροτουρισμού και μια απόκλιση ανάμεσα στους επίσημους στόχους και στην πραγματικότητα. Αυτή η απόκλιση υφίσταται κυρίως για τους παρακάτω λόγους:

Οι περισσότεροι υποτιθέμενοι αγρο-επιχειρηματίες δεν διαμένουν σε φάρμες αλλά σε οικισμούς, πολλοί από τους οποίους δεν είναι ούτε παλιοί ούτε παραδοσιακοί και δεν έχουν κανένα ‘τοπικό χρώμα’ και καμία ‘αγροτουριστική ταυτότητα’. Σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, αυτό το ‘χρώμα’ και η ‘ταυτότητα’ είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της αγροτουριστικής παραγωγής.

• Η έλλειψη υποστήριξης σε θέματα διαχείρισης και μάρκετινγκ από τους δημόσιους φορείς. Οι αγρότες χρειάζονται υποστήριξη καθώς δεν διαθέτουν την απαιτούμενη εμπειρία ή τα κεφάλαια για πρόσληψη ειδικευμένου προσωπικού από το εξωτερικό.
• Η σχεδόν ολική έλλειψη αγροτουριστικών υπηρεσιών πέρα από τη στέγαση και τη σίτιση μέσω εστιατορίων. Μόνο ένας πολύ περιορισμένος αριθμός αγροκτημάτων παρέχουν δραστηριότητες σχετικές είτε με τη γεωργία (π.χ. συμμετοχή στην παραγωγή, πρακτικές διαχείρισης, επιδείξεις, κτλ), είτε με το ίδιο το αγρόκτημα (περπάτημα και τρέξιμο, δραστηριότητες σχετικές με τα ζώα, ιππασία, κτλ). Ακόμη λιγότεροι αγρότες χρησιμοποιούν δικά τους ή άλλα τοπικά προϊόντα στο πρωινό που σερβίρουν, στις απευθείας πώλησή τους στους επισκέπτες ή στην προώθησή σε άλλες επιχειρήσεις. Τέλος πολλοί λίγοι αγρο-επιχειρηματίες παρέχουν πληροφορίες για την περιοχή, την αγροτική ή πολιτισμική της ιστορία και το τι μπορεί να προσφέρει σε ένα τουρίστα.
• Η αλλήλοστήριξη και η συνεργασία με άλλες τοπικές επιχειρήσεις είναι περιορισμένη και γι αυτό το λόγο υπάρχει μικρή τοπική δικτύωση προς όφελος της αγροτικής ανάπτυξης, καθώς οι διάφορες μονάδες είτε ανταγωνίζονται η μία την άλλη, είτε ανταγωνίζονται το συμβατικό τουρισμό, είτε λειτουργούν απομονωμένα, δίχως να έχουν μια πραγματική αίσθηση της έννοιας ‘κοινοί τοπικοί πόροι’. Αυτή η παρατήρηση δε περιορίζεται μόνο στο φαινόμενο του τουρισμού. Άλλες μελέτες έχουν αναδείξει ένα παρόμοιο φαινόμενο σε άλλου είδους αγροτικών επιχειρήσεων και αγροκτημάτων στην Ελλάδα . Δεδομένου του γεγονότος πως η δικτύωση και η συνεργίες είναι απαραίτητες για την αγροτική ανάπτυξη, το παραπάνω φαινόμενο στην Ελλάδα αποτελεί μία απ’ της πιο αρνητικές πτυχές του αγροτουρισμού (van der Ploeg, κ.α., 2000).

Η έρευνα των , δείχνει πως υπάρχουν δύο κύριοι λόγοι για αυτές τις αντιθέσεις και τη διαστρεβλωμένη πορία που έχει πάρει η αγροτουριστική ανάπτυξη στην Ελλάδα. Ο πρώτος λόγος είναι συνυφασμένος με την οικονομική υποστήριξη των μονάδων από τα αγροτουριστικά προγράμματα και πρωτοβουλίες. Οι τροπολογίες και τα προγράμματα για την αγροτουριστική ανάπτυξη χρησιμοποιούνται περισσότερο ως μέσο για τη διανομή οικονομικής βοήθειας στους δικαιούχους, παρά ως μέσο σχεδιασμού ενός σοβαρού σχεδίου/στρατηγικής για τον τοποθέτηση του αγροτουρισμού στην καρδιά της αγροτικής αναπτυξιακής πολιτικής.

Ο δεύτερος λόγος είναι η έλλειψη μιας συνοχής και στρατηγικής σε εθνικό επίπεδο, σε θέματα επιβολής αυστηρών κριτήριων για το ποιοι θα δικαιούνται οικονομική ενίσχυση, τη δημιουργία δομών για τη συνεχή επίβλεψη των επενδύσεων, την δημιουργία δημόσιων υπηρεσιών για υποστήριξη των αγροτών σε θέματα διαχείρισης και μάρκετινγκ, την προώθηση της δικτύωσης κτλ. Αυτά τα προβλήματα δεν επέτρεψαν την ανάπτυξη μιας διακριτής εναλλακτικής του ‘συμβατικού’ τουρισμού, στον αγροτουριστικό τομέα. Αντιθέτως, οι ιδιοκτήτες μονάδων προσπαθούν να αντιγράψουν και να ανταγωνιστούν με άλλες συμβατικές μορφές τουρισμού, κυρίως το μαζικό τουρισμό. Εάν εξεταστεί ως σύνολο, ο αγροτουρισμός στην Ελλάδα θα πρέπει να χαρακτηριστεί ως σπατάλη μιας ευκαιρίας για την ανάπτυξη της δικτύωσης και της συνεργίας ανάμεσα στους ιδιοκτήτες αγροκτημάτων τόσο σε τοπικό όσο και σε επίπεδο περιοχής. Γι αυτό το λόγο μόνο μέσο μεγάλης ανακατασκευής του τομέα θα μπορέσει ο αγροτουρισμός να αποτελέσει ένα μέσο αποτελεσματικής αναπτυξιακής στρατηγικής για της λιγότερο ευνοημένες περιοχές της Ελλάδας (Kizos και Iosifides, 2007).

Έρευνα σε γειτονικές χώρες

Κύπρος

Το αγροτουριστικό πρόγραμμα της Κύπρου, ξεκίνησε το 1991, σχεδιάστηκε και προωθήθηκε από τον Κυπριακό Τουριστικό Οργανισμό (ΚΤΟ), με στόχο την αναζωογόνηση των χωριών στις αγροτικές περιοχές, χρησιμοποιώντας μια πολυτομεακή προσέγγιση. Ο κύριος στόχος ήταν η ανακαίνιση των παλιών οικημάτων και η μετατροπή τους σε τουριστικές εγκαταστάσεις στέγασης, κτήρια σίτισης, μαγαζιά και περιοχές επιδείξεων. Για την έναρξη του προγράμματος ο ΚΤΟ συνεργάστηκε με άλλα κυβερνητικά διαμερίσματα όπως το υπουργείο γεωργίας, αλλά και με μια πληθώρα ιδιωτικών ιδρυμάτων, μη κυβερνητικών οργανισμός και ατόμων, στοχεύοντας στη διατήρηση του παραδοσιακά δομημένου περιβάλλοντος της Κύπρου. Για την επίτευξη αυτής της αποστολής, το πρόγραμμα συμπεριελάμβανε ένα σύστημα οικονομικών κινήτρων κάνοντας δυνατή την εν μέρει επιδότηση για την ανακαίνιση παραδοσιακών οικημάτων και τη μετατροπή τους σε μονάδες στέγασης, ταβέρνες, κέντρα λαϊκής τέχνης και μουσεία. Οι επιδοτήσεις ανέρχονταν στα 2/3 των τόκων για τις εγκαταστάσεις στέγασης, παραδοσιακών καταστημάτων, μουσείων και κέντρων επιδείξεων και 1/3 για τις ταβέρνες. Επιπλέον η μη κερδοσκοπική Κυπριακή Εταιρία Αγροτουρισμού ιδρύθηκε για να προωθήσει τα νέα προϊόντα και να χρησιμεύσει ως μια πλατφόρμα για όλους τους μετόχους στον αγροτουρισμό. Εκ των υστέρων το επενδυτικό πρόγραμμα του ΚΤΟ που συμπεριλάμβανε εργασίες συνόλου 2 εκατομμύριων US$ σε περισσότερα από 50 χωρία, μπορεί να θωρηθεί ως επιτυχία (Gronau, W και Kaufmann, 2008).

Τουρκία

Σε αντίθεση με άλλα μέρη του κόσμου, η εφαρμογή του αγροτουρισμού στην Τουρκία βρίσκεται ακόμη σε νηπιακά στάδια. Η κυβέρνηση δεν έχει εκπονήσει ακόμη κανένα επίσημο σχέδιο αγροτουριστικής ανάπτυξης. Διάφορα άτομα και ομάδες ατόμων όμως από όλη την Τουρκία συνεργάζονται για την προώθηση της αναγνώρισης των οικολογικών αξιών. Τα αναπτυξιακά προγράμματα και οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί (ΜΚΟ) αυξάνονται μέρα με τη μέρα. Στην Τουρκία ένας μη κυβερνητικός οργανισμός η Bugday Association, η οποία ιδρύθηκε το 1990, έχει γίνει ο καταλύτης των αγροτουριστικών πρακτικών. Ο σκοπός της Bugday είναι η αφύπνιση και ευαισθητοποίηση σε θέματα οικολογικής ζωής, τόσο των ατόμων όσο και τον κοινωνιών σαν σύνολο και να προσφέρει λύσεις στα προβλήματα που δημιουργούνται από την αλόγιστη και τάχιστη διαταραχή της οικολογικής σταθερότητας. Η Bugday Association λανσάρισε ένα πρόγραμμα το ‘TaTuTa’(Οικο-αγροτουριστική και εθελοντική ανταλλαγή) στις 12 Αυγούστου 2002. Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει αγρότες (69 αγροτουριστικές φάρμες στην Τουρκία), που δέχονται επισκέπτες στα σπίτια τους ως φιλοξενούμενους. Οι φιλοξενούμενοι είναι ή ‘εθελοντές’ που προσφέρουν στη φάρμα με την δουλειά, και/ή την εμπειρία τους τη διάρκεια της παραμονής τους, ή ‘τουρίστες’ που παρέχουν χρηματική στήριξη απευθείας (χωρίς μεσάζοντα) στη φάρμα για να αποζημιώσουν τον οικοδεσπότη για τη στέγαση και τις λοιπές ενοικιαζόμενες υπηρεσίες. Έτσι αγρότες και επισκέπτες ανταλλάσουν τις εμπειρίες τους σε μια οργανική φάρμα ξυπνώντας και ενδυναμώνοντας της αίσθηση ευθύνης τους προς το φυσικό περιβάλλον, πλησιάζοντας έτσι περισσότερο σε ένα οικολογικό τρόπο ζωής που μπορούν να ακολουθήσουν και αργότερα στην καθημερινή τους ζωή (Bugday, 2005). Στην Τουρκία δεν έχουν γίνει ακόμη εμφανή τα οικονομικά οφέλη του αγροτουρισμού καθώς είναι μια πολλή πρόσφατη δραστηριότητα. Τέλος αρκετά προβλήματα μπορούν να δημιουργηθούν ανάμεσα σε καλεσμένους και οικοδεσπότες που προκύψουν από τη διαφορά θρησκείας, τρόπου ζωής, κουλτούρας κτλ. Δεν είναι πάντα εύκολος ο εναρμονισμός και των δύο πλευρών δρώντας έτσι ως ανασταλτικός παράγοντας για την περεταίρω αγροτουριστική ανάπτυξη (Karabati, κ.α., 2009).